III.1 Καλλιέργεια του εδάφους
Έχουμε ήδη τοποθετήσει χωρικά τον κήπο μας. Τώρα ήρθε η στιγμή να αρχίσουμε να τον σχεδιάζουμε.
Ξεκινάμε καθαρίζοντας την περιοχή στην οποία έχουμε επιλέξει να σχεδιάσουμε τον βρώσιμο κήπο μας. Αυτή θα είναι η πρώτη ομαδική δραστηριότητα των ωφελούμενων. Μετακινούμε, αν είναι απαραίτητο, μεγάλες πέτρες, ζιζάνια και κλείνουμε τις τρύπες προκειμένου να κάνουμε την επιφάνεια του εδάφους όσο πιο επίπεδη γίνεται.
Εάν δεν θέλουμε να φτιάξουμε ανυψωμένες κοίτες στον βρώσιμο κήπο μας, μια τεχνική την οποία θα εξηγήσουμε αργότερα σε αυτή τη διδακτική ενότητα, μπορούμε να οργώσουμε μία τελευταία φορά το έδαφος σε περίπτωση που είναι πολύ σκληρό, αν και αυτό δεν συνιστάται καθώς αποσταθεροποιεί τη ζωή του χώματος. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε ζώα, όπως όρνιθες, πάπιες, χήνες ή χοίρους, να φτιάξουμε ένα μαντρί, που μπορεί να είναι σταθερό ή κινητό, με σκιά και νερό, ώστε να αφήσουμε τα ζώα μας αρκετό χρόνο, όταν το αγρόκτημα είναι χωρίς χόρτο και μπορεί να γονιμοποιηθεί από τα ζώα.
Είναι σημαντικό να εγκαταστήσουμε τουλάχιστον έναν βιότοπο στον βρώσιμο κήπο μας. Για τον λόγο αυτό επιλέγουμε την περιοχή και τον κατασκευάζουμε πρώτο, εντάσσοντάς τον στον κήπο με τα φυτά και τα σύνορα( Εικόνα ΙΙΙ.1)
Εικόνα ΙΙΙ.1 – Τεχνητός βιότοπος στον βρώσιμο κήπο
Τώρα το έδαφος είναι έτοιμο να καλυφθεί με ένα ομοιόμορφο στρώμα κομποστοποίησης, το οποίο θα έχει ύψος τουλάχιστον μεταξύ 15 και 20 εκ. Αυτό είναι το πιο σημαντικό έργο που πρέπει να επιτύχουμε αν θέλουμε να έχουμε καλά μόνιμα αποτελέσματα από το πρώτο έτος. Δεν πρέπει ποτέ να επεκτείνουμε ένα στρώμα λεπτότερο από 15-20 εκ. λιπάσματος, ακόμη και αν θέλουμε να έχουμε περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Είναι προτιμότερο να υπάρχει λιγότερος χώρος με την ελάχιστη ποσότητα λιπάσματος παρά να προσπαθήσετε να αποκτήσετε περισσότερη επιφάνεια με λιγότερη κομποστοποίηση. Εάν δεν έχουμε αρκετό λίπασμα, θα το τοποθετήσουμε μόνο στις παροχές, κάνοντας έτσι ένα χαμηλότερο μονοπάτι. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να σχεδιάσουμε τις παροχές εκ των προτέρων για να μπορέσουμε να επεκτείνουμε το κομπόστ σε αυτές (Εικόνες ΙΙΙ.2). Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, απορροφούμε το κομπόστ χωρίς να το πλημμυρίσουμε.
Εικόνες ΙΙΙ.2 – Ισομερής κατανομή κομπόστ στον βρώσιμο κήπο και η κατανομή του λιπάσματος μόνο στις παροχές .
Είναι απαραίτητο να βρούμε καλής ποιότητας κομπόστ για την καλλιέργεια. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να είναι οργανικό κομπόστ από λαχανικά, ή κοπριά ή ακόμη και μίξη και των δύο. Αν διαθέτουμε δικό μας ώριμο κομπόστ, αρκεί για να ξεκινήσουμε (Εικόνες ΙΙΙ.3). Αν χρειαζόμαστε μεγάλες ποσότητες μπορούμε να τις προμηθευτούμε από έναν αγρότη της περιοχής ανταλλάσοντας τες με άλλα προϊόντα, αν ασφαλώς συμφωνεί και εκείνος.
Καλύπτουμε το κομπόστ με μεταχειρισμένες εφημερίδες και χαρτόνια, χωρίς πλαστικοποίηση ή χρώμα. Με αυτόν τον τρόπο αφενός ενεργοποιούμε τις συνθήκες ανάπτυξης πλούσιας οργανικής ζωής στο έδαφος, αφετέρου ελέγχουμε τα ζιζάνια και διατηρούμε την υγρασία. Αυτή η διαδικασία ξαναχρησιμοποιεί και μετατρέπει σε νέους πόρους την κυτταρίνη από τις χρησιμοποιημένες εφημερίδες και τα χαρτόνια (Εικόνες ΙΙΙ.4).
Απλώνουμε τα χαρτιά ή τα χαρτόνια πάνω στο σημείο που θα γίνουν τα μονοπάτια και οι κοίτες του βρώσιμου κήπου. Ο τρόπος που τα τακτοποιούμε είναι πολύ σημαντικός για να μπορούμε να ελέγχουμε τα ζιζάνια για αρκετούς μήνες ή ακόμη και για έναν χρόνο. Πρέπει να χουμε στον νου μας ότι όταν τοποθετούμε τα χαρτιά ή τα χαρτόνια στο έδαφος, ξεκινάμε από το εσωτερικό μέρος του κήπου προς το εξωτερικό ώστε να μην πατάμε πάνω τους. Σε περίπτωση που δεν θέλουμε να μετακινήσουμε τα δέντρα ή τα φυτά που πιθανόν βρίσκονται στον κήπο, μπορούμε να περιβάλλουμε τους κορμούς ή τους βλαστούς με εφημερίδες ή χαρτόνια (Εικόνες ΙΙΙ.5).
Σε περίπτωση που το έδαφος έχει μία ελαφριά κλίση, ξεκινάμε να τοποθετούμε το πρώτο στρώμα από το χαρτόνι ή τις εφημερίδες από το πιο ψηλό σημείο ώστε να βοηθήσουμε το νερό –είτε προέρχεται από τη βροχή είτε από το σύστημα ποτίσματος– να διατηρηθεί πιο εύκολα στο έδαφος χάρη στην τεχνική επικάλυψης που θα περιγράψουμε αργότερα.
Τοποθετούμε τις εφημερίδες πάντα υγρές στο έδαφος, χρησιμοποιώντας κουβάδες γεμάτους με νερό, όπου τις βάζουμε διπλωμένες, ώστε να τα βυθιστούν. Τα χαρτιά κολλάνε καλύτερα το ένα με το άλλο όταν είναι βρεγμένα, απλώνονται πιο ομοιόμορφα και έχουν πιο λεία επιφάνεια. Βρέχοντας τα αποφεύγουμε επίσης τον κίνδυνο να παρασυρθούν από τον άνεμο. Μόλις βραχεί η εφημερίδα την ανοίγουμε στη μέση και την τοποθετούμε στο έδαφος. Αν η εφημερίδα είναι πολύ πυκνή μπορούμε να τη ανοίξουμε στα δύο και να την τοποθετήσουμε στο έδαφος με τον ακόλουθο τρόπο: ξεκινάμε να στήνουμε την πρώτη σειρά από τη μία πλευρά ως στο τέλος του κήπου ανοίγοντας την πρώτη εφημερίδα επάνω στο κομπόστ. ‘Έπειτα καλύπτουμε τη μέση της πρώτης εφημερίδας με τη δεύτερη και συνεχίζουμε την ίδια τακτική μέχρι να τελειώσει η πρώτη σειρά. Επικαλύπτουμε μια εφημερίδα μετά την άλλη, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε και το πρώτο στρώμα που θα φτάσει στο άλλο άκρο της περιοχής που θέλουμε να καλύψουμε.
Για τη δεύτερη σειρά ακολουθούμε την ίδια τεχνική, λαμβάνοντας όμως υπόψη πως η εφημερίδα της δεύτερης σειράς επίσης επικαλύπτει το μισό της εφημερίδας της πρώτης σειράς και ούτω καθεξής. Θα σχηματίσουμε αυτή τη δεύτερη σειρά ακολουθώντας την ίδια τεχνική έως ότου η περιοχή καλύπτεται από άκρο σε άκρο (Εικόνες ΙΙΙ.6). Εάν γίνει με το σωστό τρόπο, υπάρχει η ελάχιστη επικάλυψη τεσσάρων στρώσεων εφημερίδων σε όλη την καλυμμένη περιοχή, με εξαίρεση τις άκρες, οι οποίες μπορούν να επιδιορθωθούν προσθέτοντας κι άλλη εφημερίδα ή χαρτόνι. Αυτό εμποδίζει την ανάπτυξη ζιζανίων, που μπορεί να προκύψει και εύκολα να κόψει την εφημερίδα, εξαιτίας κάποιας λανθασμένης επικάλυψης. Το πάχος που δημιουργείται από την εφημερίδα είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για τις περιοχές που ταλαιπωρούνται από παρεισφρέοντα ζιζάνια, τα οποία είναι δύσκολο να αφαιρεθούν. Στις περιπτώσεις που δε συμβαίνει αυτό, μπορούμε να διπλώσουμε την εφημερίδα στα τρία ή στα τέσσερα και να ακολουθήσουμε την ίδια διαδικασία για να καλύψουμε το κομπόστ.
Για αυτή τη δουλειά, μπορούμε να δημιουργήσουμε ζευγάρια με τους συμμετέχοντές μας για να καλύψουμε με εφημερίδες ή χαρτόνι την κάθε σειρά. Κάθε ομάδα θα αναλάβει ένα μικρό μέρος ανάλογα με το μέγεθος του βρώσιμου κήπου και τον αριθμό των συμμετεχόντων. Για να γίνει ομοιόμορφη δουλειά, κάθε ζευγάρι έχει μία στοίβα εφημερίδες και έναν κουβά με νερό. Αφού ο ένας βρέξει και ανοίξει τα χαρτιά, τα περνάει στον άλλον, ο οποίος τα τοποθετεί πάνω στο κομπόστ σύμφωνα με τη διαδικασία που περιγράψαμε. Κάθε λίγο το ζευγάρι εναλλάσσεται ώστε και οι δυο να κάνουν και τις δύο δραστηριότητες (Εικόνες ΙΙΙ. 7).
Εικόνες ΙΙΙ. 7 Μια ομάδα μαθητών ενός προγράμματος που διεξάγεται από το ADP τοποθετεί τις εφημερίδες στον κήπο
Δεδομένου ότι διαφορετικά ζευγάρια θα εργαστούν στην ίδια σειρά, θα υπάρξουν φορές που δύο ομάδες θα συμπέσουν τυχαία. Για να αποφύγουμε κάποια λανθασμένη επικάλυψη σε αυτά τα σημεία είναι σημαντικό να βεβαιωνόμαστε ότι πληρούμε την προϋπόθεση των τεσσάρων στρώσεων αλληλεπικάλυψης.
Αν αυτή η δουλειά γίνει με χαρτόνι, πρέπει να καλύψουμε τον χώρο με την ίδια ή και μεγαλύτερη ποσότητα από ό,τι στις εφημερίδες καθώς το χαρτόνι μετακινείται πιο εύκολα. Στη συνέχεια βρέχουμε το χαρτόνια με ένα λάστιχο για να τα σιγουρέψουμε στη θέση τους και να βεβαιωθούμε πως δε θα τα πάρει ο άνεμος . Είναι σημαντικό τα στεγνά χαρτόνια να μην πατηθούν από τη στιγμή που θα τοποθετηθούν στη σωστή θέση επικάλυψης καθώς, όπως ειπώθηκε, μετακινούνται πολύ εύκολα και έτσι θα χαθεί ο σκοπός της αλληλεπικάλυψης. Το χαρτόνι έχει το ελάττωμα ότι, καθώς αποσυντίθεται ευκολότερα και γρηγορότερα από την εφημερίδα, επιτρέπει στο γρασίδι να φυτρώσει πολύ πιο σύντομα.
Είναι σημαντικό να συμμετάσχουν στη διαδικασία οι υπεύθυνοι για τον έλεγχο της δραστηριότητας ώστε να διαβεβαιωθούν ότι έχει γίνει σωστή κάλυψη με τις εφημερίδες και το χαρτόνι. Αυτό επιτρέπει σε όλους να μαθαίνουν, να μοιράζονται, να βοηθιούνται μεταξύ τους και να απολαμβάνουν τη δουλειά. Με αυτό τον τρόπο βελτιώνουν επίσης τη συγκέντρωση, την προσοχή, τις διαπροσωπικές σχέσεις και δεξιότητές τους.
Το επόμενο βήμα είναι να καλύψουμε τις εφημερίδες ή το χαρτόνι με οργανική ύλη από λαχανικά, το οποίο θα λειτουργήσει ως λίπασμα. Πριν την τοποθετήσουμε, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι η επιφάνεια των εφημερίδων ή του χαρτονιού είναι υγρή. Εάν η επιφάνεια είναι στεγνή είναι απαραίτητο να την βρέξουμε με ένα λάστιχο ή με το νερό που περίσσεψε από τους κουβάδες. Αυτό θα πρέπει να γίνει με προσοχή πρώτον, επειδή το χαρτί ή το χαρτόνι ενδέχεται να μετακινηθεί αν η πίεση του λάστιχου είναι πολύ υψηλή ή αν ρίξουμε απότομα το νερό από τους κουβάδες και δεύτερον για να βεβαιωθούμε ότι το νερό φτάνει εύκολα στο έδαφος μέσα από τα σημεία αλληλοεπικάλυψης (Εικόνα ΙΙΙ. 8).
Η οργανική ύλη από λαχανικά μπορεί να είναι χλωρή ή ξερή όπως τα ξερά χόρτα ή τα μικρά κομμάτια από κλαδιά και παρακλάδια, τα πεσμένα φύλλα, τα ζιζάνια, τα απορρίμματα από λαχανικά, το υλικό από κλάδεμα, κτλ. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι όταν απλωθεί η οργανική ύλη στις εφημερίδες ή τα χαρτόνια, ανάλογα με το είδος της που έχουμε επιλέξει, μπορεί να εμφανιστούν σπόροι οι οποίοι ενδέχεται να φυτρώσουν στο χαρτί και εφόσον δε θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν, θα προστεθούν στο οργανικό λίπασμα (Εικόνες ΙΙΙ. 9).
Εικόνα ΙΙΙ. 9 – Διαφορετικά είδη οργανική ύλης (ξερά χόρτα, απορρίμματα από γρασίδι και λαχανικά, ροκανίδια και κλαδάκια και παρακλάδια από φυτά)
Καλύπτουμε με το οργανικό λίπασμα που διαθέτουμε την επιφάνεια των εφημερίδων ή των χαρτονιών όσο πιο ίσια μπορούμε, προσθέτοντας μία στρώση 5 έως 8 εκατοστών, η οποία θα μειωθεί κατά το ήμισυ καθώς κατακάθεται μετά από μια εβδομάδα (ΕικόνεςΙΙΙ.10). Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι αν ο άνεμος δημιουργήσει κάποιο κενό στο οργανικό λίπασμα, θα πρέπει να προσθέσουμε κι άλλο για να διατηρήσουμε το ίδιο πάχος. Δε πρέπει να ξεχάσουμε να το ξαναποτίσουμε όλο από την αρχή μόλις ολοκληρώσουμε την τοποθέτηση του οργανικού λιπάσματος.
Το πάχος του προτεινόμενου οργανικού λιπάσματος είναι κατάλληλο για σοδειές λαχανικών. Εάν θέλουμε, για παράδειγμα, να αποκτήσουμε πατάτες θα πρέπει να προσθέσουμε τη διπλή ή περισσότερη ποσότητα οργανικής ύλης και να παραχωρήσουμε περισσότερο χώρο στους βολβούς ώστε να αναπτυχθούν σωστά και επίσης για να μην χαλάσουν.
Εικόνα ΙΙΙ.10 – Τοποθέτηση οργανικού λιπάσματος πάνω από τις εφημερίδες με άχυρο και πάνω από τα χαρτόνια με ροκανίδια
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι με αυτή τη δραστηριότητα κάθε κομμάτι εφημερίδας ή χαρτονιού στον βρώσιμο κήπο πρέπει να καλυφθεί με οργανικό λίπασμα ώστε να αποφύγουμε να ξεραθεί το ακάλυπτο χαρτί από τη μια μέρα στην άλλη και να μετακινηθεί από τον άνεμο (Εικόνες ΙΙΙ. 11).
Εικόνα ΙΙΙ. 11 – Ολοκλήρωση της δραστηριότητας κάλυψης των εφημερίδων και των χαρτονιών με οργανική ύλη
Η οργανική ύλη θα προστεθεί από έξω προς τα μέσα, με ανάποδο τρόπο από ότι βάλαμε τις εφημερίδες και τα χαρτόνια, προκειμένου να πατάμε πάνω στην οργανική ύλη την ώρα που την προσθέτουμε και ποτέ απευθείας πάνω στις εφημερίδες ή τα χαρτόνια (Εικόνες ΙΙΙ.12).
Εικόνα III. 12.- Τοποθέτηση της οργανικής ύλης στον βρώσιμο κήπο χωρίς να πατάμε πάνω στις εφημερίδες
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι όλο το νερό που έχει προστεθεί από την αρχή αυτής της διαδικασίας θα παραμείνει στο έδαφος χωρίς να εξατμιστεί, χάρη στο λίπασμα. Επιπλέον, ως σύνολο, θα προκαλέσει αποσύνθεση και προσθήκη θρεπτικών ουσιών στο έδαφος του κήπου.
ΙΙΙ.2. Σχεδιασμός των καλλιεργήσιμων εκτάσεών μας
Όταν σχεδιάζουμε τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συνιστάται να έχουμε εργαστεί εκ των προτέρων στην τάξη δημιουργώντας μικρές ομάδες με τους συμμετέχοντες, ώστε να μπορέσουν να ζωγραφίσουν το σχέδιο του βρώσιμου κήπου. Αυτός ο τρόπος εργασίας τους επιτρέπει να μοιραστούν τις ιδέες τους και να φτιάξουν ένα πρακτικό και κατάλληλο σχέδιο ανάλογο των αναγκών τους. Επίσης ενισχύει δυνατότητες όπως την ομαδική εργασία, την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων, την επίλυση προβλημάτων κτλ.
Συνιστούμε το σχεδιασμό στρογγυλών σχημάτων, όπως μάνταλα, που λειτουργούν ως αρμονικοί βρώσιμοι κήποι και μπορούν να προσφέρουν θεραπεία και ένα εργασιακό περιβάλλον ταυτόχρονα (Εικόνες ΙΙΙ. 13).
Μόλις επιλεχθεί το τελικό σχέδιο, το μεταφέρουμε στην πραγματική του διάσταση στο έδαφος σχεδιάζοντας το περίγραμμα του με χρησιμοποιημένο αλεσμένο καφέ, ξυλόκαρφα, μικρές πέτρες σε στρατηγικά σημεία, νήμα, σχοινί κτλ. (Εικόνες ΙΙΙ.14). Αυτή η εργασία στην αληθινή της διάσταση είναι πολύ χρήσιμη καθώς η ομάδα ενώ μετράει, υπολογίζει και αναπτύσσει δεξιότητες της μεταφοράς ενός σχεδίου στο χαρτί, στην πραγματική του διάσταση στον βρώσιμο κήπο.
Οι διαστάσεις που προτείνονται για τα μονοπάτια είναι πλάτους 50 εκατοστών και για τις κοίτες 1,10 μέτρων, ωστόσο, ιδανικά τις προσαρμόζουμε στο πιο μικροκαμωμένο άτομο ή σε εκείνο με τη λιγότερη ευελιξία στην ομάδα ώστε να μπορεί να φτάνει εύκολα, λυγίζοντας ή σκύβοντας, το κέντρο της κοίτης χωρίς να πατά την καλλιεργήσιμη έκταση. Είναι απαραίτητο να δοθεί έμφαση στη σημασία του να αποφεύγουμε να πατάμε στις κοίτες για να μη πατηθεί το χώμα και συμπυκνωθεί. Από δω και στο εξής θα πατάμε μόνο πάνω στα μονοπάτια.
Μετά την διαμόρφωση του σχεδίου, πρέπει να σημειώσουμε τα όρια μεταξύ των μονοπατιών και των κοιτών, χρησιμοποιώντας οτιδήποτε βρίσκεται γύρω μας όπως πέτρες, μεταχειρισμένα μπουκάλια, ξύλο κτλ., συλλέγοντας και τοποθετώντας τα πέρα από τη γραμμή του σχεδίου ώστε να αφήσουμε στο έδαφος ένα μόνιμο σχέδιο του βρώσιμου κήπου μας.
Σε αυτό το σημείο μπορούμε να εγείρουμε τη φαντασία των συμμετεχόντων και να προσπαθήσουμε να ξαναχρησιμοποιήσουμε τα διαθέσιμα υλικά όσο το δυνατόν περισσότερο, ενσωματώνοντάς τα με καλλιτεχνικό και αισθητικό τρόπο στον βρώσιμο κήπο μας (Εικόνες ΙΙΙ.15).
Εάν χρησιμοποιήσουμε επαναχρησιμοποιούμενα γυάλινα μπουκάλια, πρέπει να θυμηθούμε να τα τοποθετήσουμε όσο το δυνατόν πιο κοντά το ένα στο άλλο για να αποτρέψουμε το να πέσουν ή να μετακινηθούν. Για να τα ενώσουμε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν πάσσαλο και να ανοίξουμε μια τρύπα στο έδαφος στην οποία μπορούμε να τοποθετήσουμε το στόμιο του εκάστοτε μπουκαλιού (Εικόνες ΙΙ. 16)
Αν χρησιμοποιήσουμε πέτρες θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά η μία στην άλλη για τον ίδιο λόγο με τα μπουκάλια και να τοποθετηθούν στο έδαφος με την πλευρά που εφάπτεται καλύτερα, αποφεύγοντας τις προεξέχουσες μυτερές άκρες στο μονοπάτι, ώστε να μην έχουμε προβλήματα όταν θα σέρνουμε ένα καροτσάκι ή για να προστατέψουμε κάποιον από το να παραπατήσει (Εικόνες ΙΙΙ.17).
Αν επιλέξουμε να χρησιμοποιήσουμε κορμό ή κάποια ξύλινη σανίδα για τις στρογγυλές κοίτες, πρέπει να βάλουμε τη μία άκρη σε έναν πάσσαλο ώστε να μπορούμε να τον καρφώσουμε μέσα στο έδαφος στο περίγραμμα του σχεδίου. Στην περίπτωση που οι κοίτες είναι μακρόστενες, μπορούμε να τοποθετήσουμε μακρύτερους κορμούς σε όλη την κοίτη, καρφώνοντάς τους με μικρούς πασσάλους στις δύο άκρες.
Αν διαθέτουμε οργανική ύλη διαφορετικού χρώματος από αυτό των κοιτών, μπορούμε να απλώσουμε μία λεπτή στρώση πάνω στο υπάρχον λίπασμα του μονοπατιού και να του δώσουμε μία πιο ελκυστική όψη (Εικόνες ΙΙΙ. 18).
Τα υλικά που χρησιμοποιούμε ως σύνορα προκαλούν ένα ενδιαφέρον φαινόμενο προσρόφηση θερμότητας, δημιουργώντας μικροκλίματα στον βρώσιμο κήπο μας και καταφύγια για τα έντομα και άλλους ζώντες οργανισμούς ευεργετικούς για το χώμα και τα σπαρτά μας, γεγονός που μας δίνει την δυνατότητα να παρατηρήσουμε έναν τομέα ζωής στον κήπο με εργαλεία όπως μεγεθυντικούς φακούς απευθείας στον βρώσιμο κήπο ή παίρνοντας λίγο χώμα στις τάξεις μας, όπου μπορούμε να αναλύσουμε τη ζωή στον κήπο με κανονικά ή διοφθάλμια μικροσκόπια. Χάρη σε αυτή τη δραστηριότητα μπορούμε να απολαύσουμε μαζί με τους συμμετέχοντες μια θεραπευτική, διδακτική και ευχάριστη άσκηση και να ανακαλύψουμε με τα ίδια μας τα μάτια ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΙ ΜΟΝΟΙ ΠΟΥ ΕΡΓΑΖΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟΝ ΒΡΩΣΙΜΟ ΚΗΠΟ! (Εικόνες ΙΙΙ. 19).
Αν κάποια σημεία στα οποία έχουμε σχεδιάσει τις κοίτες αποδειχθούν πολύ φαρδιά και δε μπορούμε να προσεγγίσουμε κάποιες περιοχές από τον διάδρομο, μπορούμε να τοποθετήσουμε πλακάκια με στρατηγικό τρόπο ώστε να λύσουμε το πρόβλημα, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τον πιο μικροκαμωμένο ή τον λιγότερο ευέλικτο άνθρωπο για να μπορούμε να πατάμε πάνω στα πλακάκια και να έχουμε πρόσβαση στην καλλιεργήσιμη περιοχή χωρίς να πατάμε στο έδαφος.
Στην περίπτωση που υπάρχει μόνο ένα μικρό κομμάτι διαθέσιμης γης, προκειμένου να κάνουμε το καλύτερο για αυτήν, τα μονοπάτια μπορούν να αντικατασταθούν με πλακάκια, τα οποία να λειτουργούν ως πατήματα, τοποθετημένα πάνω στην καλλιεργήσιμη έκταση, καθιστώντας εφικτό το φύτεμα σοδειών ανάμεσά τους (Εικόνες ΙΙΙ.20).
Και στις δύο περιπτώσεις αυτό το σύστημα βοηθά τους συμμετέχοντες να αναπτύξουν σημαντικές δεξιότητες, όπως τη συγκέντρωση και την ισορροπία.
Θα μπορούσαμε επίσης να σχεδιάσουμε ανυψωμένες κοίτες για να προστατέψουμε τις σοδειές από υπερβολικές ποσότητες νερού σε περιοχές όπου προκύπτουν πλημμύρες. Σε περιοχές με λίγη αλλά έντονη βροχόπτωση, θα ήταν χρήσιμο να κατευθύνουμε το νερό μεταξύ των κοιτών, οδηγώντας το κατηφορικά, φιλτράροντας το και συμβάλλοντας έτσι στην αποφυγή της διάβρωσης του εδάφους. Αυτές οι ανυψωμένες κοίτες μπορούν να κατασκευαστούν αν βγάλουμε το χώμα από τα μονοπάτια και το ρίξουμε πάνω στις κοίτες μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό ύψος. Σε αυτό το σημείο θα διοχετεύσουμε τουλάχιστον 15-20 εκ. κομπόστ ακριβώς στο κρεβάτι, όχι στα μονοπάτια. Σε αυτές τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις εφαρμόζεται η ίδια μέθοδος τοποθέτησης οργανικού λιπάσματος που περιγράψαμε παραπάνω (Εικόνες ΙΙΙ.21).
ΙΙΙ.3. Συστήματα άρδευσης που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
Το ιδανικό σύστημα άρδευσης για το κήπο περμακουλτούρας που βασίζεται σε φυσικά οικοσυστήματα είναι το σύστημα ποτίσματος με τεχνητή βροχή επειδή μοιάζει περισσότερο στη βροχή, καταβρέχοντας όλη την επιφάνεια συμπεριλαμβανομένων των κοιτών και των μονοπατιών. Αυτό το σύστημα υγραίνει τον κήπο με ομοιόμορφο τρόπο, γεγονός που διευκολύνει την αποσύνθεση της οργανικής ύλης και βοηθά στη δημιουργία πλούσιας ζωής στο χώμα. Με αυτόν τον τρόπο, την ώρα που γίνεται το πότισμα βρέχονται παράλληλα και τα μονοπάτια. Μετά από έναν χρόνο μπορούμε να συλλέξουμε από αυτά τα μονοπάτια καλής ποιότητας κομπόστ. Αυτό το κομπόστ χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα στο θερμοκήπιο ή αξιοποιείται για επιπρόσθετα θρεπτικά στοιχεία στις κοίτες μας.
Επίσης είναι πιθανό να συνδυάσουμε το σύστημα άρδευσης με τεχνητή βροχή με το σύστημα της στάγδην άρδευσης, προκειμένου να διαχειριστούμε σωστά τη χρήση νερού σε μέρη όπου το νερό είναι περιορισμένο. Ή μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο το σύστημα της στάγδην άρδευσης αν το επιτάσσει η περίπτωση (Εικόνα ΙΙΙ.22). Στην περίπτωσή μας, αυτές οι εγκαταστάσεις θα τοποθετηθούν πάνω από το σχεδιασμό του βρώσιμου κήπου μας. Η άρδευση θα καταλήξει στην κορυφή του λιπάσματός μας, ώστε να την βλέπουμε σε περίπτωση θραύσης. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε εύκολα να το επιδιορθώσουμε, αποφεύγοντας να σπάσουμε τους εύκαμπτους σωλήνες ή να τους κόψουμε κατά λάθος.
Η εγκατάσταση του επιλεγμένου συστήματος ποτίσματος μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για να ξεκινήσει ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο για ανθρώπους που επωφελούνται από το πρόγραμμα.
ΙΙΙ.4. Φυτεύουμε για πρώτη φορά
Ήδη την επόμενη μέρα μετά τον σχεδιασμό της καλλιεργήσιμης έκτασης μας, μπορούμε να ξεκινήσουμε να φυτεύουμε για πρώτη φορά. Σε κάθε περίπτωση, πριν ξεκινήσουμε το φύτεμα, είναι καλή ιδέα να ποτίσουμε τους δίσκους με τους σπόρους που θα χρησιμοποιήσουμε και να βρέξουμε τις κοίτες με ένα λάστιχο ή με την τεχνητή βροχή. Με αυτόν τον τρόπο η οργανική ύλη θα καθίσει καλύτερα και θα είναι ευκολότερο να σκάψουμε τις τρύπες για να φυτέψουμε (Εικόνες ΙΙΙ.23).
Εικόνα ΙΙΙ.23 – Πότισμα των κοιτών για να βοηθήσουμε να καθίσει καλύτερα η οργανική ύλη πριν φυτέψουμε
Την ώρα που φυτεύουμε είναι απαραίτητο να μετακινούμε την οργανική ύλη λίγο στην άκρη με τα χέρια μας ή δημιουργώντας προσεκτικά μικρούς κύκλους με ένα φυτευτήρι για να αποφύγουμε να πέσει οργανική ύλη στην τρύπα που θα ανοίξουμε. Η οργανική ύλη θα πρέπει να αφαιρεθεί μέχρι το σημείο που θα φαίνεται το χαρτί που βρίσκεται από κάτω. Εάν η οργανική ύλη πέσει μέσα στην τρύπα είναι πιο δύσκολο να βάλουμε το φιντάνι μέσα, ενώ αργότερα μπορεί να οδηγήσει σε αποσύνθεση, εμποδίζοντας το φυτό να ριζώσει και να αναπτυχθεί. Με ένα φυτευτήρι ανοίγουμε την τρύπα μέχρι να διαπεράσουμε το χαρτί ή το χαρτόνι, εξού και η σημασία του να τα βρέξουμε∙ για να τρυπηθούν ευκολότερα (Εικόνες ΙΙΙ.24). Σε περίπτωση που επιλέξουμε να χρησιμοποιήσουμε χαρτόνια αντί για εφημερίδες, πρέπει να περιμένουμε αρκετά για να μαλακώσουν ώστε να τα διαπεράσουμε πιο εύκολα
Το μέγεθος της τρύπας θα είναι ελαφρώς πιο φαρδύ και πιο βαθύ από το μέγεθος της ρίζας του φιντανιού ώστε όταν το ρίξουμε απαλά και χωρίς να το πιέσουμε, να ταιριάξει απόλυτα στην τρύπα, στο ίδιο επίπεδο με το κομπόστ, κάτω ακριβώς από την εφημερίδα. Μόλις φυτέψουμε το φιντάνι, είναι σημαντικό να τοποθετήσουμε πίσω στη θέση της την οργανική ύλη, καλύπτοντας ξανά το μέρος της εφημερίδας που ξεσκεπάσαμε πριν, προσέχοντας ωστόσο να μην καλύψουμε τον βλαστό του φιντανιού για να μην σαπίσει.
Από την άλλη, εάν ζουλίξουμε τη ρίζα του φιντανιού, θα κάνουμε ιδιαίτερα δύσκολη την επέκταση των ριζών και την ανάπτυξη του φυτού. Επίσης η φυσική ανάπτυξη του φυτού θα εμποδιστεί αν αφήσουμε τη ρίζα πολύ ψηλά, πάνω από την εφημερίδα επειδή σε αυτή την περίπτωση το ανώτερο στρώμα των ριζών δεν μπορεί να ριζώσει στο κομπόστ (Εικόνες ΙΙΙ.25).
Εικόνα ΙΙΙ. 25 – Προτεινόμενος τρόπος φυτέματος (αριστερά), λάθος τρόπος (κέντρο) και εξέλιξης του φυτέματος (δεξιά)
Όταν ολοκληρώσουμε το φύτεμα, χρειάζεται να ποτίσουμε τα φιντάνια ώστε να ριζώσουν γρήγορα. Το πότισμα για 2ή 3 μέρες συνεχόμενα με μικρή ποσότητα νερού θα τα βοηθήσει να ριζώσουν. Έπειτα μπορούμε να ελέγχουμε την υγρασία του εδάφους και του νερού, όταν είναι απαραίτητο.
Θα συζητήσουμε την τεχνική της άμεσης σποράς στις κοίτες στη Διδακτική Ενότητα V «Συντήρηση του βρώσιμου κήπου μας».
Για μία καλύτερη συγκομιδή και διαχείριση του χώρου, αλλά και για να αξιοποιήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε το ηλιακό φως, το σχέδιο που χρησιμοποιείται συχνότερα για την κατανομή των φυτών στον βρώσιμο κήπο μας είναι σε σχήμα πυραμίδας, το οποίο συνίσταται από την τοποθέτηση των ψηλότερων φυτών στο κέντρο της κοίτης και των μικρότερων φυτών στις άκρες (Εικόνες ΙΙΙ.26).
Γι αυτή τη δραστηριότητα οι συμμετέχοντές μας μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους για να δημιουργήσουν ένα ουράνιο τόξο με χρωματικές συνθέσεις με τα φυτά στις κοίτες. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν τη «δημιουργικότητα τους με βρώσιμα προϊόντα» (Εικόνες ΙΙΙ.27).
ΙΙΙ. 5. Σύνοψη
Σε αυτή τη διδακτική ενότητα επιθυμούμε να εξηγήσουμε πόσο σημαντική είναι η καλλιέργεια του εδάφους ως ένας ζωντανός οργανισμός στην περμακουλτούρα. Στην προηγούμενη διδακτική ενότητα δώσαμε έμφαση στη σημασία της καλλιέργειας του νερού.
Ας μην ξεχνάμε πως σύμφωνα με τον José Graziano da Silva, τον Γενικό Διευθυντή τουFAO, «το έδαφος φιλοξενεί τουλάχιστον το ένα τέταρτο της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Είναι καθοριστικό στον κύκλο του άνθρακα. Μας βοηθά να περιορίσουμε την κλιματική αλλαγή και να προσαρμοστούμε σε αυτή. Καθορίζει την διαχείριση των υδάτων και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας σε περίπτωση πλημμυρών ή ξηρασιών», όπως δήλωσε στη διακήρυξη της Παγκόσμιας Χρονιάς για τα Εδάφη από τα Ηνωμένα Έθνη, 2015.
Ωστόσο η καλλιέργεια του εδάφους είναι πολλά παραπάνω από αυτά. Είναι επίσης μια ευκαιρία να αποκτήσουμε θρεπτικά στοιχεία προς βρώση και μία ευκαιρία να επανασυνδεθούμε ως ανθρώπινα όντα με τη φύση και την ομορφιά μέσα από τη μαγεία των αισθήσεων μας: την αφή, τη μυρωδιά, την όραση… Εν συντομία: ΜΙΑ ΥΠΕΡΟΧΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (Εικόνες ΙΙΙ.28).