Διδακτική Ενότητα VI – ΑΠΟ ΤΗ ΣΠΟΡΑ ΣΤΗ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗ

Εικόνα VI.1.- Το φυτό που κρατάμε για τους σπόρους του είναι εκείνο στα δεξιά ώστε να μπορέσει να ανθίσει, ενώ το φυτό στα αριστερά, το οποίο δεν έχει σχηματίσει οφθαλμό, δεν το αφήνουμε να ανθίσει.

Εικόνα VI. 2. – Υβριδικά ραπανάκια

VI.2. Ώρα να μαζέψουμε τους σπόρους μας

Η διαδικασία της ωρίμανσης, για να μαζέψουμε τους σπόρους μας, ποικίλει ανάλογα με το είδος του φυτού. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Για να εξασφαλίσουμε τους σπόρους του μαρουλιού διαλέγουμε μερικά φυτά από την ίδια ποικιλία βάσει των κριτηρίων που συζητήθηκαν παραπάνω.

Με τη βοήθεια των συμμετεχόντων στο μάθημα μαρκάρουμε τα φυτά με ένα ξυλάκι, ένα σκοινί ή ένα μαντήλι για να γνωρίζουμε ποια δεν πρέπει να κόψουμε εφόσον επιλέχθηκαν να αξιοποιηθούν για σπόρους  (Εικόνες VI. 3).

Εικόνες VI.3. – Μαρκάρισμα μαρουλιού και μαύρου ραπανακίου για σπόρους, με ένα ξυλάκι και ένα σχοινί

Όταν το μαρούλι φτάσει στο τελικό στάδιο ανάπτυξής του και περάσει ο χρόνος της συγκομιδής, το μαρούλι συνήθως ψηλώνει πολύ γρήγορα και ανθίζει. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι καθώς το μαρούλι ψηλώνει, τα φύλλα του γίνονται σταδιακά μικρότερα, χωρίζονται μεταξύ τους και είναι όλο και πιο θαμπά. Το μαρούλι χάνει τη βρώσιμη πτυχή του και ο κεντρικός βλαστός μένει ακάλυπτος (Εικόνες VI.4).

Εικόνες VI.4.-Μετατροπή διαφορετικών μαρουλιών που ανθίζουν

Αυτή η μετατροπή αποτελεί τέλεια ευκαιρία για να παρατηρήσουν οι φοιτητές την ενδιαφέρουσα εξέλιξη αυτού του λαχανικού.

Στο επόμενο στάδιο το μαρούλι αρχίζει να βγάζει κλαδιά στο ένα τρίτο του ύψους του και καταλήγει σε ταξιανθία που αποτελείται από αμέτρητα κίτρινα λουλούδια, τα οποία ξεραίνονται και μας δίνουν καρπούς μέσα σε έναν ελαφρύ πάππου (Εικόνες VI. 5).

Εικόνες VI.5. – Μαρούλια σε άνθιση και με ελαφρύ πάππου

Η ιδανική στιγμή για τη συγκομιδή των σπόρων είναι όταν ο πάππους καλύπτει περίπου 20 με 30% της συνολικής επιφάνειας. Τότε κόβουμε το χαμηλότερο σημείο του βλαστού και το βάζουμε μέσα σε μια χάρτινη σακούλα για να μπορέσει να αποξηραθεί εντελώς σε ξηρό και αεριζόμενο περιβάλλον.

Η στιγμή που κόβουμε τον βλαστό αποτελεί υπέροχη ευκαιρία προκειμένου οι χρήστες να παρατηρήσουν ότι αν τραβήξουμε ένα από τα χνούδια του πάππου, μπορούμε να δούμε ότι οι σπόροι είναι κολλημένοι σε κάθε ένα από αυτά τα χνούδια, καθώς και ότι ο περίεργος και μαγικός σχεδιασμός είναι χρήσιμος για την μεταφορά των σπόρων με τη βοήθεια του ανέμου ή των ζώων (Εικόνες VI.6).

Εικόνες VI.6. – Εικόνα μαρουλιού με πάππου για την συλλογή των σπόρων και εικόνα που  δείχνει τους σπόρους

Μόλις το φυτό ξεραθεί τρίβουμε τα λουλούδια στα χέρια μας πάνω από μια καθαρή, ξηρή και γυαλιστερή επιφάνεια πάνω στην οποία θα πέσουν οι σπόροι (Εικόνες VI. 7). Μετά καθαρίζουμε τους σπόρους.

Εικόνες VI. 7. – Αποξηραμένο μαρούλι και το τρίψιμό του για να πάρουμε τους σπόρους

Ο καθαρισμός των σπόρων μπορεί να γίνει με το χέρι και με διαίσθηση. Διδάσκουμε αυτή τη διαδικασία στους μαθητές. Ο καθαρισμός είναι μια εύκολη διαδικασία που απαιτεί χρόνο, αφοσίωση και υπομονή και την οποία οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργαζόμαστε μπορούν να εξελίξουν (Εικόνες VI.8).

Εικόνες VI.8.-Καθαρισμός κανάριων σπόρων

Ας δούμε κάποια παραδείγματα. Περνάμε τους σπόρους μέσα από κόσκινα και σουρωτήρια διαφορετικών μεγεθών μέχρι να καθαρίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο (Εικόνες VI.9).

Εικόνες VI. 9. – Κόσκινα και σουρωτήρια για τον καθαρισμό των σπόρων

Αν οι σπόροι δεν έχουν καθαρίσει ακόμα και μετά το κοσκίνισμα, φτιάχνουμε μικρές στοίβες και φυσάμε σιγά για να χωρίσουμε τους καρπούς από τα ξηρά μέρη (Εικόνες VI. 10).

Εικόνες VI. 10. – Εικόνες καθαρισμού σπόρων ραπανακιού

Μόλις οι σπόροι καθαριστούν τους τοποθετούμε μέσα σε ανακυκλωμένα βαζάκια, κατά προτίμηση σκουρόχρωμα προκειμένου να συντηρούνται καλύτερα οι σπόροι. Τα βαζάκια μπορούν να συλλέξουν από τη γειτονιά οι συμμετέχοντες του μαθήματος PERMIND (Εικόνα VI.11).

Κάθε βαζάκι πρέπει να έχει ταμπέλα με τις απαραίτητες πληροφορίες σχετικά με τον σπόρο (χρόνος, ποικιλία, μέρος συγκομιδής…). Το μέρος που επιλέγουμε να αποθηκεύσουμε τα βαζάκια πρέπει να είναι δροσερό, ξηρό και σκοτεινό. Μπορούμε να αποθηκεύσουμε τα βαζάκια ακόμα και στο χαμηλότερο μέρος ενός ψυγείου για να παρατείνουμε τη ζωή των σπόρων.

Εικόνα VI. 11. – Βαζάκια με ταμπέλες για την συντήρηση των σπόρων

Στην περίπτωση του κολοκυθιού από την οικογένεια Cucurbitaceae, ο ιδανικός καρπός από τον οποίο πρέπει να συλλέξουμε σπόρους είναι μεταξύ του 5^ουκαιτου 8^ουκαρπούαπό το φυτό το οποίο έχουμε εντοπίσει βάσει των κριτήριων επιλογής που αναλύσαμε παραπάνω. Μετά τον 5^ο καρπό το φυτό είναι αρκετά ώριμο προκειμένου να αναγνωρίσουμε τα θετικά χαρακτηριστικά του.

Αφού έχουμε επιλέξει και μαρκάρει το φυτό με ξυλάκι, σκοινί ή μαντήλι, το αφήνουμε επάνω στο φυτό μέχρι να φτάσει σε υπερβολικό μέγεθος και να αλλάξει χρώμα. Όταν το φυτό ολοκληρώσει τον κύκλο του και ξεραθεί τελείως, κόβουμε τον καρπό πριν τον χειμώνα προκειμένου να μπορέσουν να αναπτυχθούν αρκετά οι σπόροι του. Αφήνουμε τον επιλεγμένο καρπό να ωριμάσει σε ένα σκιερό και αεριζόμενο μέρος (Εικόνες VI. 12). Όταν παρατηρήσουμε ότι ο καρπός αρχίζει να χαλάει, αφαιρούμε τους σπόρους.

Εικόνες VI. 12. – Συγκομιδή ενός κολοκυθιού και αποξήρανση ορισμένων κολοκυθιών για την απόκτηση των σπόρων

Για να αποκτήσουμε και να καθαρίσουμε τους σπόρους ενός κολοκυθιού, πρέπει να το ανοίξουμε στη μέση, να βγάλουμε τους σπόρους, να τους πλύνουμε σε σουρωτήρι και να τους αποξηράνουμε για λίγες μέρες (Εικόνες VI.13). Είναι σημαντικό να αποξηράνουμε τους σπόρους κυρίως τις ηλιόλουστες μέρες. Εφόσον διαπιστώσουμε ότι έχουν αποξηραθεί τελείως, τους βάζουμε σε σκουρόχρωμα βαζάκια στα οποία τοποθετούμε ταμπέλες.

Εικόνες VI. 13. – Εικόνες της εξαγωγής, του καθαρισμού και της αποξήρανσης των σπόρων φικόφυλλης κολοκυθιάς (Cucurbitaceae)

Για να καθαριστεί το είδος των σπόρων που παίρνουμε από φυτά όπως το κρεμμύδι, τα πράσα, και το σκόρδο, πρέπει να τρίψουμε τα λουλούδια και μετά να βάλουμε τους σπόρους μέσα σε νερό για να τους καθαρίσουμε καλά. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι οι καλοί σπόροι βυθίζονται, ενώ οι κούφιοι ή κακοί επιπλέουν. Αφαιρούμε τους κακούς πάνω σπόρους και μετά απλώνουμε τους καλούς βυθισμένους σε μια επιφάνεια για να ξεραθούν γρηγορότερα, ενώ μπορούμε εύκολα να τους ανακατεύουμε κάθε τόσο ώστε να ξεραθούν (Εικόνες VI.14).

Εικόνες VI. 14.- Τρίψιμο, επιλογή και αποξήρανση σπόρων του κρεμμυδιού

Η αποξήρανση των σπόρων πρέπει να γίνεται τις ιδιαίτερα ηλιόλουστες μέρες, ενώ προσέχουμε τον άνεμο. Ποτέ δεν πρέπει να αφήνουμε έξω τους σπόρους κατά τη διάρκεια της νύχτας καθώς η δροσιά τους υγραίνει ξανά. Ανακατεύουμε και αποξηραίνουμε τους σπόρους για μερικές μέρες αναλόγως της ηλιοφάνειας. Μόλις αποξηραθούν εντελώς, τοποθετούμε τους σπόρους σε βαζάκια και τους αποθηκεύουμε.

Οι καλές συνθήκες καλλιέργειας, συλλογής, συγκομιδής και φύλαξης εγγυώνται τη βέλτιστη βλάστηση των σπόρων. Η διαδικασία καθαρισμού είναι μια πολύ καλή στιγμή για να εξεταστεί η ποιότητά τους, καθώς εξασφαλίζεται ότι δεν είναι κούφιοι. Για να το εξετάσουμε αυτό, πιέζουμε ελαφρώς τους σπόρους για να δούμε ότι δεν είναι κούφιοι. Μας βοηθά επίσης το να παρατηρούμε τους σπόρους επειδή οι κούφιοι έχουν διαφορετικοί όψη από τους άλλους σπόρους.

Σε μέρη με δυνατό χειμώνα, μπορούμε να διεξάγουμε ολόκληρη τη διαδικασία των σπόρων ως ψυχαγωγική δραστηριότητα με τους μαθητές, μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας.

Μπορούμε να ελέγξουμε τη ζωτικότητα ενός σπόρου κάνοντας ένα τεστ βλάστησης, κάτι που μπορεί επίσης να αποτελέσει μια ευχάριστη και δημιουργική δραστηριότητα για τους μαθητές. Για το τεστ βάζουμε μερικούς σπόρους μέσα σε ένα ποτήρι νερό. Αφήνουμε τους σπόρους μέσα στο νερό για 24 ώρες και μετά αφαιρούμε το νερό και τους τοποθετούμε σε ένα πιάτο που το καλύπτουμε με ένα άλλο έτσι ώστε οι σπόροι να βρίσκονται στο πλήρες σκοτάδι για μερικές μέρες και να χρειαστεί λιγότερος χρόνος για να φυτρώσουν.

Βρέχουμε τους σπόρους μια φορά τη μέρα ώστε να έχουν την κατάλληλη υγρασία. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζουμε ότι συνεχίζουν να αναπτύσσονται και μπορούμε να ελέγχουμε το ποσοστό βλάστησης (Εικόνες VI.15). Ο χρόνος που χρειάζεται για να φυτρώσουν ποικίλει αναλόγως του είδους των σπόρων που βάζουμε στο πιάτο. Για παράδειγμα, 2 με 4 μέρες αφότου βάλουμε σπόρους από ραπανάκι σε ένα πιάτο μπορούμε να δούμε ότι κάποιοι από αυτούς έχουν ήδη βγάλει φιντάνι.

Εικόνες VI. 15. – Διαφορετικά στάδια βλάστησης σπόρων μαυροράπανου

Η διαδικασία βλάστησης αποτελεί μοναδική ευκαιρία για να βγάλουν συμπεράσματα και να μάθουν οι συμμετέχοντες του προγράμματος, καθώς τους διδάσκει τη φωτοσύνθεση∙ την πεμπτουσία της παραγωγικής διαδικασίας της φύσης.

Μπορούμε να διδάξουμε την επίδραση που έχει το φως στα φυτά ακολουθώντας τη διαδικασία της βλάστησης: αν διατηρήσουμε στο σκοτάδι τους σπόρους που έχουν φυτρώσει, ο βλαστός και τα φύλλα θα παραμείνουν λευκά, αλλά αν αφήσουμε το φως να φτάσει τους σπόρους χωρίς να εκτίθενται στον ήλιο, θα παρατηρήσουμε πώς ο βλαστός και τα φύλλα γίνονται πράσινα λόγω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης (Εικόνες VI. 16).

Εικόνες VI. 16. – Εικόνες του αποτελέσματος που επιφέρει η  έλλειψη της φωτοσύνθεσης σε μια πατάτα που έχει φυτρώσει στο σκοτάδι (σε αναποδογυρισμένη γλάστρα)

VI.3. Σπορά στο θερμοκήπιό μας

Συστήνουμε να έχετε ένα είδος θερμοκηπίου στο χωράφι προκειμένου να σπέρνετε διάφορους σπόρους που εξασφαλίζουν την αναπλήρωση των λαχανικών. Αυτό μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε τη διαδοχή των καλλιεργειών που αργότερα θα μεταφερθούν στο χώμα.

Η σπορά σε θερμοκήπιο απαιτεί υψηλής ποιότητας υπόστρωμα προκειμένου τα φιντάνια να θρέφονται επαρκώς ώστε να αναπτύσσονται μέχρι να μεταφυτευθούν. Στην προηγούμενη διδακτική ενότητα εξηγήσαμε πώς και πού μπορούμε να αποκτήσουμε χώμα από υπόστρωμα για τις θήκες σπόρων∙ από το κομπόστ των μονοπατιών ζωής.

Πρέπει να κοσκινίσουμε το υπόστρωμα πριν το χρησιμοποιήσουμε στις θήκες σπόρων. Δύο άτομα συμμετέχουν σε αυτή τη δραστηριότητα που απαιτεί ένα κόσκινο, ένα φτυάρι και δύο καροτσάκια, το ένα γεμισμένο με τραχύ υπόστρωμα και το άλλο άδειο για το μαλακό και αφράτο υπόστρωμα.

Τοποθετούμε το κόσκινο πάνω στο άδειο καροτσάκι. Παίρνουμε λίγο υπόστρωμα με το φτυάρι και το ρίχνουμε πάνω στο κόσκινο. Μετά δύο άνθρωποι κοσκινίζουν το υπόστρωμα πάνω από το άδειο καροτσάκι μέχρι να γεμίσει με μαλακό και αφράτο υπόστρωμα (Εικόνες VI. 17).

Εικόνες VI. 17. – Εικόνες από τη διαδικασία κοσκινίσματος και απόκτησης μαλακού και αφράτου υποστρώματος για τους σπόρους

Κάθε φορά που κοσκινίζουμε το υπόστρωμα που δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει την αποσύνθεση μένει στο κόσκινο και αυτό το τραχύ υλικό μένει στην άκρη για να ξαναχρησιμοποιηθεί στα μονοπάτια ή στις κοίτες και να αποσυντεθεί τελείως. Εάν έχουμε περισσευούμενο υπόστρωμα μπορούμε να το αποθηκεύσουμε μέχρι να χρειαστεί να το χρησιμοποιήσουμε.

Αυτή η δραστηριότητα προσφέρει μια εξαιρετικά θεραπευτική ευκαιρία στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργαζόμαστε γιατί τους βοηθά να αποκτήσουν κινητικές δεξιότητες όπως τον συντονισμό με έναν άλλον άνθρωπο κατά τη διάρκεια του κοσκινίσματος, τη σωστή αναπνοή και στάση σώματος.

Γεμίζουμε έναν κουβά με κοσκινισμένο και αφράτο υπόστρωμα. Ρίχνουμε το περιεχόμενό του σε θήκες σπόρων χωρίς να το πιέζουμε. Ένας τρόπος για να αποφύγουμε να πιέσουμε το υπόστρωμα στα κενά είναι να το ρίχνουμε στο κέντρο της θήκης σπόρων για να δημιουργηθεί ένας λοφίσκος. Με μια σανίδα ή ένα αντίστοιχο αντικείμενο μπορούμε να μοιράσουμε το υπόστρωμα στα άδεια κενά και να αφαιρέσουμε το περιττό για να ισιώσουμε την επιφάνεια (Εικόνες VI.18). Χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική δημιουργούμε μικρούς θύλακες αέρα μέσα στις θήκες, που συμβάλλουν στο να ριζώσουν καλύτερα τα φιντάνια.

Εικόνες VI. 18. – Γέμισμα των θηκών σπόρων με υπόστρωμα

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι δεν δουλεύουμε με τύρφη, άρα οι συνθήκες δεν είναι ίδιες όταν δουλεύουμε με υπόστρωμα. Για παράδειγμα, αν αφήσουμε το υπόστρωμά μας να ξεραθεί εντελώς, θα σκληρύνει και μετά θα είναι πιο δύσκολο να του δώσουμε πάλι υγρασία. Μπορούμε να αποκαταστήσουμε το υπόστρωμα αν το ποτίζουμε συχνότερα με λιγότερο νερό. Με το υπόστρωμά μας πρέπει απλά να έχουμε κατά νου ότι δεν πρέπει να το πιέζουμε κι ότι πριν γεμίσουμε τις θήκες σπόρων χρειάζεται μόνο να έχει μια ελαφρά υγρασία χωρίς να μουλιάζει.

Στην περίπτωση τύρφης του εμπορίου, δεδομένου ότι είναι περισσότερο πορώδης από το υπόστρωμά μας, λειτουργεί σαν σφουγγάρι επειδή έχει περισσότερους θύλακες αέρα στο εσωτερικό της καθιστώντας ευκολότερη την αποκατάσταση της υγρασίας στη θήκη σπόρων.

Οι θήκες που σπέρνονται με το υπόστρωμά μας μπορεί να δώσουν ζωή σε μερικά ζιζάνια τα οποία είναι εύκολο να αφαιρεθούν με τη βοήθεια των μαθητών. Αυτή η άσκηση ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να μάθουν τη διαφορά μεταξύ φιντανιών και ζιζάνιων και φιντανιών και λαχανικών.

Αναλόγως το φυτό που σπέρνουμε, τα πρώτα φύλλα του φιντανιού έχουν συγκεκριμένο σχήμα που το αναγνωρίζουμε κάθε φορά ευκολότερα. Για παράδειγμα, τα πρώτα δύο φύλλα του λάχανου έχουν το σχήμα καρδιάς, ενώ

Αφού γεμίσουμε τη θήκη κάνουμε τρύπες πιέζοντας μαλακά το υπόστρωμα με τις άκρες των δαχτύλων μας (Εικόνες VI. 19).

Εικόνες VI. 19. – Δημιουργία τρυπών στις θήκες για την τοποθέτηση σπόρων

Ρίχνουμε μαλακά ένα σπόρο σε κάθε τρύπα. Προτείνουμε να φτιάξετε όλες τις τρύπες πριν αρχίσετε να βάζετε τους σπόρους μέσα για να αποφύγετε πιθανά λάθη. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να έχουμε οπτική επαφή με τη διαδικασία της σποράς (Εικόνες VI.20). Αν πέσει στην τρύπα παραπάνω από ένας σπόρος είναι προτιμότερο να αφήσουμε τους σπόρους να βλαστήσουν γιατί αν προσπαθήσουμε να τους βγάλουμε μπορεί να προκαλέσουμε χειρότερες συνέπειες.

Μετά καλύπτουμε τους σπόρους με τη βοήθεια ενός δαχτύλου για να ελέγχουμε την ποσότητα υποστρώματος που προσθέτουμε. Η στρώση του υποστρώματος με το οποίο καλύπτουμε τους σπόρους πρέπει να είναι τόσο παχιά όσο το μέγεθος των σπόρων.

Εικόνες VI. 20. – Ρίψη σπόρων στις τρύπες και θήκες με καλυμμένους σπόρους

Αυτή η  διαδικασία σποράς είναι ιδιαίτερα θεραπευτική για τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργαζόμαστε καθώς χρειάζεται να συγκεντρωθούν στην ανωτέρω εργασία. Απασχολούν το μυαλό τους με την παρούσα στιγμή, βελτιώνουν την υπομονή τους, αναπτύσσουν δεξιότητες για ακριβείς και συγκεκριμένες εργασίες και εμείς μπορούμε να δούμε τη σχέση του κάθε ανθρώπου με συγκεκριμένους σπόρους.

Προωθούμε επίσης την έξαψη της περιέργειας για τη μελλοντική βλάστηση των σπόρων που έσπειραν, κάτι που αυξάνει το ενδιαφέρον και την επιθυμία τους να παρακολουθούν εντατικά την εξέλιξη των σπόρων.

Για να μπορούμε να εντοπίσουμε τους σπόρους και να παρακολουθήσουμε την ανάπτυξή τους, βάζουμε μια μικρή ένδειξη στη θήκη που να υποδεικνύει το όνομα του φυτού και την ημερομηνία της σποράς.

Όταν οι σπόροι καλυφθούν υγραίνουμε ελαφρώς τη θήκη με ένα ποτιστήρι ή με έναν ψεκαστήρα προσέχοντας να μην ξεσκεπαστούν οι σπόροι. Μπορούμε να ελέγξουμε αν η θήκη ποτίστηκε αρκετά όταν τη σηκώσουμε και παρατηρήσουμε ότι το βάρος της έχει αυξηθεί. Δε θα την ποτίσουμε ξανά μέχρι οι σπόροι να αρχίσουν να βλασταίνουν.

Αν φυτέψουμε ταυτόχρονα διαφορετικές θήκες, μόλις τις ποτίσουμε τις τοποθετούμε την μία επάνω στην άλλη, καθώς οι σπόροι φυτρώνουν γρηγορότερα στο σκοτάδι. Τις στοιβάζουμε με προσοχή, χωρίς να τις σέρνουμε για να μην μετακινηθούν σπόροι που μπορεί να βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια. Καλύπτουμε την τελευταία θήκη με έναν υγρό σάκο ή κάτι παρόμοιο για να παραμείνει η υγρασία στις θήκες και για να είμαστε σίγουροι ότι βρίσκονται συνεχώς στο σκοτάδι (Εικόνες VI. 21).

Εικόνες VI. 21. – Ψεκασμός και στοίβαγμα των θηκών που έχουν μόλις σπαρθεί

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παρακολουθούμε τη βλάστηση των σπόρων σε ημερήσια βάση σηκώνοντας προσεκτικά τη μία πλευρά κάθε θήκης για να εντοπίσουμε τη στιγμή που πρέπει να αφαιρεθούν από τη στοίβα, δεδομένου ότι οι φυτρωμένοι σπόροι περνούν πολύ χρόνο στο σκοτάδι και μεγαλώνουν γρήγορα αναζητώντας το φως. Σε αυτή την περίπτωση τα φιντάνια καταβάλλουν όλη τους την ενέργεια για να μεγαλώσουν, γεγονός που τα αποδυναμώνει και μερικές φορές τους στερεί τη ζωή.

Ο χρόνος που χρειάζεται για να βλαστήσουν οι σπόροι εξαρτάται από την ποικιλία των λαχανικών που σπέρνουμε∙ δύο μέρες, τέσσερις μέρες, μια βδομάδα ή ακόμα περισσότερο (Εικόνες VI. 22).

Εικόνες VI. 22. – Εξέλιξη της βλάστησης σπόρων μαρουλιού

Ο χρόνος που χρειάζεται πριν τη μεταφύτευση εξαρτάται επίσης από το είδος του σπόρου που σπέρνουμε. Μπορεί να κυμανθεί από δεκαπέντε μέρες μέχρι και δύο μήνες ανάλογα (Εικόνες VI.23). Εξαρτάται επίσης από την κλιματολογία της περιοχής, τη θρέψη του φιντανιού, την υγρασία και την εποχή. Τα μαθαίνουμε όλα αυτά μέσω πειραματισμών και σφαλμάτων, αξιοποιώντας τις πληροφορίες που βρίσκουμε σε εξειδικευμένα εγχειρίδια για σπόρους και σπορά και βάσει του σεληνιακού ημερολογίου του τρέχοντος έτους.

Εικόνες VI. 23. – Θήκες με διαφορετικά φιντάνια έτοιμα να μεταφυτευθούν

.

VI.4. Ώρα να μεταφυτέψουμε στο έδαφος

Όταν έρθει η ώρα να μεταφυτέψουμε τα φιντάνια στις κοίτες πρέπει πρώτα να ποτίσουμε τις θήκες. Εξασφαλίζουμε ότι όταν τραβήξουμε τα φιντάνια θα βγουν εύκολα και με ολόκληρο τον σβώλο της ρίζας (Εικόνες VI. 24).

Εικόνα VI. 25. – Εξαγωγή των φιντανιών με ένα αμβλύ μαχαίρι

Μπορεί να τύχει κάποια από αυτά να είναι κάπως μικρά παρόλο που έχουν μείνει αρκετό διάστημα στο θερμοκήπιο για να μεγαλώσουν. Σε αυτή την περίπτωση είναι καλύτερο να τα μεταφυτέψουμε στο έδαφος με τα υπόλοιπα φιντάνια για να μην αποδυναμωθούν.

Για να βγάλουμε τα φιντάνια από τη μια μεριά των θηκών, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα εργαλείο, όπως κάποιο αμβλύ μαχαίρι, με εξαιρετική προσοχή όταν πρόκειται για φυτά όπως τα καρότα προκειμένου να μην κόψουμε την κεντρική ρίζα (Εικόνες VI. 25).

Figure VI.25.- Extracting the seedlings with a dull knife

Κατανέμουμε τα φιντάνια στις κοίτες όπως αναλύεται στην προηγούμενη διδακτική ενότητα (Εικόνες VI. 26).

Εικόνες VI. 26. – Φιντάνια σε θήκες έτοιμα να μεταφερθούν και να φυτευτούν στην κοίτη

Μπορούμε να συνδυάσουμε τη δραστηριότητα της μεταφύτευσης με μια τεχνική άμεσης σποράς διαφορετική από την τεχνική διασποράς σπόρων. Ενώ μερικά άτομα με τα φυτεύουν τα φιντάνια από το θερμοκήπιο, άλλοι μπορούν να σπέρνουν σπόρους στις κοίτες τοποθετώντας τους κάτω από το οργανικό λίπασμα, στο ίδιο βάθος σαν να τα φύτευαν στις θήκες (Εικόνα VI. 27).

Εικόνα VI. 27. – Άμεση σπορά στην κοίτη

Με τα ακροδάχτυλά μας κάνουμε πρώτα μια μικρή τρύπα εκεί που ρίχνουμε τον σπόρο. Μετά την καλύπτουμε με τα δάχτυλά μας ώστε να μπορέσουμε να ελέγξουμε την ποσότητα λιπάσματος που προσθέτουμε στον σπόρο. Σε αντίθεση με την διασπορά σπόρων, εδώ ρίχνουμε τους σπόρους επί τούτου στις επιθυμητές αποστάσεις ώστε μετά να μη χρειαστεί να αφαιρέσουμε φυτά.

Ένας διαφορετικός τρόπος σποράς είναι να δημιουργούμε κοίτες σπόρων ακριβώς επάνω σε ένα μέρος της κοίτης, ώστε μετά να μπορούμε να μεταφυτέψουμε τα φιντάνια σε άλλα σημεία των βρώσιμων κήπων ή δασόκηπών μας.

Αφήνουμε επίσης κάποια λαχανικά να ανθίσουν ώστε να παράγουν σπόρους που αυτό- θρέφονται στις κοίτες, επιτρέποντάς τους να ρίξουν τους σπόρους τους στο οργανικό λίπασμα, ακριβώς όπως συμβαίνει σε ένα φυσικό οικοσύστημα (Εικόνες VI. 28).

Εικόνα VI. 28. – Εικόνες λαχανικών που ανθίζουν και μια περιοχή αυτό-θρέψης

Ο χρόνος που χρειάζονται τα φιντάνια για να αναπτυχθούν από τη στιγμή που θα μεταφυτευτούν μέχρι τη συγκομιδή εξαρτάται επίσης από το είδος του λαχανικού που έχουμε φυτέψει, την κλιματολογία, την περιοχή κτλ. Για να μελετήσουμε και να παρακολουθήσουμε τον χρόνο που χρειάζεται ένας σπόρος για να αναπτυχθεί σε πλήρως ανεπτυγμένο φυτό το οποίο να είναι έτοιμο για συγκομιδή, χρησιμοποιούμε ένα επιτόπιο σημειωματάριο στον κήπο και στο θερμοκήπιο. Μπορούμε είτε να το αγοράσουμε, είτε να φτιάξουμε ένα πιο προσωπικό με τους μαθητές (Εικόνες VI. 29).

Στο σημειωματάριο περιγράφουμε πώς οργανωνόμαστε ώστε να μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να υπολογίσουμε πόσο χρόνο χρειάζονται οι σπόροι για να αναπτυχθούν σε φιντάνια στο θερμοκήπιο και τα λαχανικά για να φτάσουν στο στάδιο της συγκομιδής από τη στιγμή που θα μεταφυτευθούν στις κοίτες.

Εικόνες VI. 29. – Τα προσωπικά επιτόπια σημειωματάρια

Για παράδειγμα, αν ένας σπόρος μαρουλιού χρειάζεται τρεις μέρες για να φυτρώσει, έναν μήνα στη θήκη σπόρων και ενάμιση μήνα ή δύο στο χώμα πριν τη συγκομιδή, γνωρίζουμε πόσες θήκες πρέπει  να σπαρθούν κάθε τόσο κατά τη διάρκεια της εποχής για να διασφαλίσουμε τη διαδοχή των μαρουλιών στο θερμοκήπιο και στις κοίτες και με αυτόν τον τρόπο να καθιερώσουμε μια συνέχεια στην συγκομιδή και την εμπορία.

Με τη δημιουργία ενός προσωπικού, χειροποίητου επιτόπιου σημειωματάριου προσφέρεται μια εξαιρετική ευκαιρία για ένα καλλιτεχνικό και θεραπευτικό εργαστήριο των συμμετεχόντων του προγράμματος, με τη βοήθεια των εκπαιδευτών. Το σημειωματάριο δεν λειτουργεί απλώς ως οδηγός για την οργάνωση των δραστηριοτήτων στο θερμοκήπιο και τον κήπο, αλλά επίσης μπορούμε να το δείξουμε στους ανθρώπους που επισκέπτονται τους βρώσιμους κήπους μας. Αφήνουμε χώρο στο σημειωματάριο για να ζωγραφίσουμε, να φτιάξουμε διαγράμματα ή να βάλουμε φωτογραφίες από τα διάφορα δρώμενα στον κήπο.

Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στο πρόγραμμα απολαμβάνουν και μαθαίνουν, παρακολουθώντας τη μεταμόρφωση που υπόκεινται τα φυτά από τη στιγμή που θα σπαρθούν και θα φυτρώσουν, βγάζοντας λουλούδια και καρπούς, μέχρι να μαραθούν και οι σπόροι τους να μεγαλώσουν και να ωριμάσουν∙ σπόροι που πέφτουν στο χώμα και πολλοί από αυτούς φυτρώνουν αυτόματα ως μέρος της φυσικής διαδικασίας αναγέννησης. Η διαδικασία αυτή δημιουργεί ένα αρμονικό και θεραπευτικό χρωματιστό μέρος όπου περνάμε κάποιον χρόνο απλά παρατηρώντας την ομορφιά των φυτών που ανθίζουν και τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουν οι σπόροι.

Οι διάφορες μέθοδοι σποράς που περιγράψαμε είναι ιδιαίτερα χρήσιμες αν σε κάποιο σημείο το φύτεμα διαδοχής στον κήπο μας αποτύχει. Η μέθοδος πειραματισμών και σφαλμάτων μας βοηθά επίσης να βελτιώσουμε την τεχνογνωσία μας.

Ωστόσο, πάντα έχουμε τη δυνατότητα να αναζητήσουμε φιντάνια από εξωτερικά θερμοκήπια αν αποτύχουν οι θήκες φιντανιών του δικού μας θερμοκηπίου.

VI.5. Καλλιέργεια βιοποικιλότητας

Κατά την επιλογή των ειδών που θα καλλιεργήσουμε, συνιστάται μεγάλη ποικιλία φιντανιών βάσει ενός σχεδιασμού καλλιεργειών που λαμβάνει υπόψη την κλιματολογία, την εποχή του χρόνου και την περιοχή. Τα άρθρα που δημοσιεύουν διαφορετικά κέντρα έρευνας και γεωργικών εφαρμογών της κάθε περιοχής σχετικά με τον σχεδιασμό καλλιεργειών αποτελούν χρήσιμη πηγή πληροφόρησης για την καλλιέργεια βιοποικιλότητας στους βρώσιμους κήπους μας και δασόκηπούς μας, καθώς και οι πληροφορίες από γεωργούς της περιοχής μας αλλά και η δική μας εμπειρία.

Η καλλιέργεια βιοποικιλότητας αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να εγγυηθούμε την ανθεκτικότητα του προγράμματος, διότι εξασφαλίζει τους σπόρους μας και τη συγκομιδή μας, καθώς επίσης και την εμπορία των δικών μας λαχανικών, φρούτων, βρώσιμων λουλουδιών και αρωματικών φυτών (Εικόνες VI. 30).

Εικόνες VI. 30. – Κολάζ φρούτων, λαχανικών και βρώσιμων λουλουδιών που είναι έτοιμα να τοποθετηθούν στα βιολογικά κουτιά στην αγορά λαχανικών

Στην ιδιοκτησία μας, έκτασης ενός εκτάριου, διαθέτουμε λίγα παραπάνω από 3.000m² αξιοποιήσιμης γεωργικής επιφάνειας, όπου καλλιεργούμε παραπάνω από 300 ποικιλίες χρήσιμων φυτών (βρώσιμα, αρωματικά, που παράγουν τροφή, μελιφόρα, αλλά και για οργανικό λίπασμα). Έχουμε εβδομαδιαία παραγωγή τριανταπέντε βιολογικών κουτιών για τους συνεργάτες μας και πλεόνασμα το οποίο κατανέμεται σε οχτώ πάγκους στην αγορά. Μιλάμε, κατά προσέγγιση, για έξι κιλά και εικοσιένα προϊόντα από διαφορετικές ποικιλίες ανά βιολογικό κουτί (Εικόνες VI. 31).

Εικόνες VI. 31. – Δείγμα του πάνω μέρους των βιολογικών κουτιών

Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού, πουλάμε καλάθια γεμάτα σέσκουλα, βασιλικό, σέλινο, μελιτζάνες, παντζάρια, μπρόκολα, κολοκυθάκια, κολοκύθια, κολοκύθες, κρεμμύδια, κόλιανδρο, λάχανο, κουνουπίδι, γουλιά, σπανάκι, γογγυλοκράμβες, φασόλια, μαρούλι, γογγύλια, μαϊντανό, πράσινες πιπεριές, πράσο, φικόφυλλη κολοκυθιά, ραπανάκια, μικρά ραπανάκια, ρόκα, ντομάτες, καρότα κτλ. Και φυσικά δε θα πρέπει να ξεχνάμε τους καρπούς από τα οπωροφόρα δέντρα για τα οποία μιλήσαμε στην ενότητα IV τα οποία επίσης μπορούμε να εμπορευθούμε.

Στους κήπους μας έχουμε επίσης λαχανικά που μεγαλώνουν γρήγορα και μας προτρέπουν να τα εναλλάσσουμε και να κάνουμε τη διαδοχή τους γρηγορότερα από άλλα που μπορούν να μείνουν περισσότερο καιρό στον κήπο, όπως το κουνουπίδι, το λάχανο, το μπρόκολο, ο μάραθος τύπου φενέλ της Φλωρεντίας κτλ. Αυτά τα τελευταία είδη φυτών μπορούν να κοπούν κάμποσες φορές καθώς βγάζουν περισσότερους καρπούς όταν κόψουμε τον πρώτο καρπό. Κάθε φορά που κόβουμε το φυτό βγάζει νέους καρπούς. Αλλά αν το φυτό βγάλει πάρα πολλά νέα παρακλάδια, ο καρπός θα γίνει σταδιακά μικρότερος. Αν, από την άλλη, κόβουμε το φυτό και αφήνουμε μόνο δύο ή τρία παρακλάδια, θα έχουμε καρπούς μεγάλου μεγέθους και πάλι.

Μπορούμε επίσης να φυτεύουμε διάφορα είδη βρώσιμων λουλουδιών ανάμεσα στα λαχανικά των βρώσιμων κήπων μας και δασόκηπών μας, όπως κατιφέδες, ηλιοτρόπια, τροπαίολα, πανσέδες κτλ. Αυτά τα λουλούδια θα διασκορπίσουν φυσικά τους σπόρους τους και θα αναπαραχθούν (Εικόνες VI.32). Μπορούμε να φτιάχνουμε μικρά μπουκέτα από αυτά για να τα προσφέρουμε στα καλάθια των λαχανικών. Αυτά τα λουλούδια είναι επίσης μελιφόρα, γεγονός που σημαίνει ότι προσελκύουν επωφελή έντομα όπως τη μέλισσα μεταξύ άλλων, η οποία συμβάλλει στην επικονίαση της ντομάτας, των κολοκυθακιών, των αγγουριών κτλ.

Εικόνες VI. 32.-Βρώσιμα λουλούδια στον κήπο

Μπορούμε επίσης να φυτέψουμε διαφορετικά πολυετή αρωματικά φυτά, τα οποία προσαρμόζονται στην περιοχή, όπως το δεντρολίβανο, η λεβάντα, ο πολυετής βασιλικός κτλ., τα οποία διαθέτουν μικρά λουλούδια που είναι επίσης βρώσιμα. Δεδομένου ότι το μέγεθος αυτών των φυτών είναι μεγαλύτερο, πρέπει να τα φυτέψουμε σε στρατηγικά σημεία όπως στις γωνίες των κοιτών ή διασκορπισμένα στο κέντρο των κοιτών. Αυτά τα φυτά είναι μελιφόρα και αρωματικά και συνεπώς ιδιαίτερα επωφελή για τους βρώσιμους κήπους και δασόκηπούς μας. Φτιάχνουμε επίσης ματσάκια με αυτά.

Όπως περιγράψαμε σε αυτή την ενότητα, μπορούμε να αποκτήσουμε αξιοσημείωτη ποικιλία βρώσιμων λαχανικών βάσει της εμπειρίας μας σε ένα μέρος με μεγάλες δυνατότητες για ποικιλία καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου λόγω του κλίματός του. Σε κάποιο πιο ακραίο κλίμα, με τον κατάλληλο σχεδιασμό περμακουλτούρας μπορούμε και πάλι να αποκτήσουμε μεγάλη ποικιλία που να μπορεί να μας εξασφαλίσει τη συνέχεια των σπόρων και της παραγωγής.

VI.6. Συγκομιδή για τα βιολογικά κουτιά

Η εργασία της συγκομιδής των λαχανικών, των λουλουδιών και των αρωματικών φυτών του βρώσιμου κήπου μας μπορεί να φανεί με την πρώτη ματιά μια δύσκολη και αναποτελεσματική δραστηριότητα από την άποψη του χρόνου που χρειάζεται να τα συλλέξουμε σε σύγκριση με τη συγκομιδή λαχανικών που μεγαλώνουν σε μια κοίτη σε μόνο μία ποικιλία. Βάσει της εμπειρίας μας μπορούμε να διαβεβαιώσουμε ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο, καθώς σε κάθε κοίτη βάζουμε μια μεγάλη ποικιλία και ποσότητα προϊόντων χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούμε πάρα πολύ, πέρα από τον αισθητικό σχεδιασμό που προκύπτει από τους μαθητές. Αυτός είναι και ο λόγος που τον ονομάσαμε βρώσιμο κήπο.

Με τη βοήθεια του επιτόπιου σημειωματάριου και τις εργασίες της εβδομαδιαίας συντήρησης των κοιτών, μπορούμε να εντοπίσουμε πότε και σε ποια σημεία συλλέγουμε τα λαχανικά που είναι έτοιμα για συγκομιδή την εκάστοτε εβδομάδα. Θυμηθείτε ότι σχεδόν όλες οι καλλιέργειες έχουν την ίδια ποικιλία λαχανικών.

Τις μέρες της συγκομιδής εναλλάσσουμε τις διαφορετικές καλλιέργειες (Εικόνες VI.33). Για παράδειγμα, αν συλλέγουμε τα προϊόντα που είναι να καταναλωθούν εκείνη την εβδομάδα σε μία καλλιέργεια, την επόμενη εβδομάδα θα συλλέξουμε τα προϊόντα μιας διαφορετικής καλλιέργειας ώστε η πρώτη να μπορέσει να αναπτυχθεί και να ανακάμψει ξανά. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τη συγκομιδή της πρώτης καλλιέργειας ξανά την τρίτη εβδομάδα και ούτω καθεξής.

Εικόνες VI. 33. – Διαφορετικές κοίτες της ίδιας φάρμας με σταθερή παραγωγή και εναλλαγή της συγκομιδής

Η συγκομιδή λαχανικών σε μια τόσο ποικιλόμορφη περιοχή, προφανώς χαοτική λόγω της τεχνικής φυτέματος τρύπας, γίνεται μια σημαντική θεραπευτική άσκηση.

Τις μέρες της συγκομιδής αναθέτουμε σε κάθε άτομο του κέντρου να συλλέξει διαφορετικό λαχανικό. Για μια περίοδο διατηρούμε την ίδια ανάθεση ώστε κάθε μαθητής να γίνει επιδέξιος με το είδος της συγκομιδής και να μπορεί ήδη να ξεκινά να εντοπίζει τα καλύτερα σημεία συγκομιδής κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.

Με την τεχνική της προσωποποιημένης συγκομιδής οι μαθητές αποκτούν αυτοπεποίθηση και μαθαίνουν να είναι αποτελεσματικοί στην εργασία τους, επιλέγοντας τα σκεύη και τα εργαλεία που χρειάζεται να πάρουν μαζί τους για να πάνε για συγκομιδή∙ για παράδειγμα, μαχαίρια ή κλαδευτήρια για το κόψιμο και καροτσάκια ή κουτιά για τη μεταφορά των λαχανικών.

Όταν το άτομο που συμμετέχει σε αυτή τη δραστηριότητα νιώσει αρκετά επιδέξιο, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εναλλάσσουμε το λαχανικό που αναθέτουμε με κάποιον συμμαθητή. Αυτή η στιγμή είναι μια καλή ευκαιρία προκειμένου το πιο επιδέξιο άτομο στην τεχνική της συγκομιδής να διδάξει αυτό το σύστημα σε κάποιο άλλο άτομο ή σε νέους μαθητές του μαθήματος. Μέσω αυτής της δραστηριότητας ενθαρρύνουμε την υποστήριξη ανά ζεύγη (που έχει αποδειχτεί ότι είναι αποτελεσματική σε άτομα με ψυχικές ασθένειες), κάνοντάς τους να αναπτύξουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους, διαβεβαιώνοντάς τους ότι υπάρχει συντροφικότητα και επικοινωνία μεταξύ τους.

Οι άνθρωποι που εργάζονται στον βρώσιμο κήπο και δασόκηπο κατά τη διάρκεια των μερών συντήρησης (Τρίτη, Τετάρτη και Πέμπτη στην προκειμένη περίπτωση) συγκεντρώνουν πληροφορίες σχετικά με τα λαχανικά που πρόκειται να συλλεχθούν χωρίς να πρέπει να το συνειδητοποιήσουν. Θυμηθείτε ότι τις μέρες συντήρησης με την «τεχνική φυτέματος τρύπας» φυτεύουμε φιντάνια κοντά σε λαχανικά που είναι έτοιμα να κοπούν. Συνεπώς αυτή η πληροφορία καταγράφεται στην ομαδική διάσταση του εγκεφάλου ως καμπύλη σιωπηρής γνώσης, η οποία φανερώνεται στο στάδιο της συγκομιδής (Παρασκευή και Δευτέρα στην περίπτωσή μας).

Μπορούμε να επιλέξουμε τις μέρες συγκομιδής που μας εξυπηρετούν καλύτερα (Εικόνες VI.34). Αυτό μπορεί να γίνεται μία ή περισσότερες μέρες ανά βδομάδα, όπως στην περίπτωσή μας. Με το σύστημα πολυκαλλιέργειάς μας μπορούμε μια μέρα, για παράδειγμα, να φυτέψουμε μια θήκη μαρουλιών και αργότερα, όταν είναι έτοιμα για συγκομιδή, μπορούμε να δούμε ότι κάποια από αυτά είναι έτοιμα για κόψιμο, άλλα μπορεί να είναι έτοιμα μετά από λίγες μέρες και άλλα μια βδομάδα αργότερα. Στο σύστημά μας η γη λειτουργεί ως αποθηκευτικός χώρος καθώς μας επιτρέπει να κρατάμε τα λαχανικά στο χώμα για μεγαλύτερη χρονική περίοδο, δίνοντάς μας μεγαλύτερο περιθώριο κατά τη συγκομιδή και συνεπώς κατά την εμπορία τους.

Εικόνες VI. 34.- Συλλογή λαχανικών, βρώσιμων λουλουδιών και φρούτων από τον κήπο

Αν η συγκομιδή γίνεται μόνο μια φορά την εβδομάδα, πρέπει να εντοπίζουμε και να παρατηρούμε ποια λαχανικά είναι πιο ευαλλοίωτα και συνεπώς πρέπει να τα συλλέξουμε και ποια μπορούν να μείνουν λίγο παραπάνω στον κήπο καθώς δεν έχουν φτάσει στο στάδιο της πλήρους ανάπτυξης.

Για παράδειγμα, αν καλλιεργούμε στρογγυλά μαρούλια, κόβουμε αυτά που είναι σφιχτά και σκληρά, κόβουμε τα μπρόκολα που είναι λιγότερο σφιχτά και κόβουμε το κουνουπίδι όταν βλέπουμε σχεδόν πλήρως τον καρπό του και αν χρειαστεί να αφήσουμε το κουνουπίδι στον κήπο για λίγες παραπάνω μέρες, λυγίζουμε τα φύλλα που καλύπτουν τον καρπό και τον προστατεύουν από το φως διότι κάνει το κουνουπίδι κίτρινο. Υπάρχουν άλλα λαχανικά που μπορούν να μείνουν περισσότερο στο έδαφος όπως τα πράσα, τα κρεμμύδια, τα παντζάρια, τα ραπανάκια, τα σκόρδα, οι γογγυλοκράμβες κτλ. (Εικόνες VI. 35).

Εικόνες VI. 35. – Φυτά που μπορούν να μείνουν περισσότερο στο έδαφος

Αντίθετα, στα συμβατικά συστήματα τα λαχανικά φυτεύονται την ίδια μέρα και συλλέγονται όλα μαζί, άρα τα προϊόντα προς εμπορία είναι πιο περιορισμένα. Αυτό μπορεί επίσης να συμβεί στο οικολογικό σύστημα όπου συχνά φυτά της ίδιας ποικιλίας βρίσκονται σε ένα σημείο του κήπου.

Μετά τη συγκομιδή από άτομα του προγράμματος, φέρνουμε όλα τα λαχανικά που έχουμε συλλέξει σε ένα σημείο της αγοράς που προορίζεται για τον καθαρισμό και την δημιουργία των κουτιών λαχανικών (Εικόνες VI. 36).

Εικόνες VI. 36.- Προϊόντα στην αγορά λαχανικών

Κρατάμε ένα μέρος της αγοράς για τα λαχανικά που πρέπει να δεθούν σε ματσάκια, όπως τα σέσκουλα, ο μαϊντανός, ο κόλιανδρος, τα βρώσιμα και αρωματικά λουλούδια… Δένουμε σε ματσάκια με κάποιο είδος ανθεκτικής φυτική ίνας που φύεται στην περιοχή που έχουμε καλλιεργήσει στον κήπο περμακουλτούρας (Εικόνες VI.37). Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τη χρήση πλαστικών σκοινιών.

Εικόνες VI. 37. – Δημιουργία ματσακιών μείνες μπανανιάς

Ένα άλλο μέρος της αγοράς χρησιμοποιείται για λαχανικά των οποίων οι ρίζες και τα φύλλα πρέπει να καθαριστούν με νερό, όπως τα παντζάρια, τα πράσα, τα ραπανάκια, τα καρότα, τα μαρούλια κτλ. Αφαιρούμε μόνο τα εξωτερικά φύλλα αυτών των λαχανικών τα οποία λόγω της όψης τους δεν είναι κατάλληλα προς πώληση. Κρατάμε μόνο τα νεαρά φύλλα καθώς διατηρούν το λαχανικό φρέσκο για μεγαλύτερη περίοδο κι επειδή επίσης φέρουν αξιοσημείωτη θρεπτική αξία (Εικόνες VI. 38). Για παράδειγμα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα φύλλα του καρότου σαν μαϊντανό.

Εικόνες VI. 38. – Πλύσιμο και καθαρισμός διαφορετικών λαχανικών

Μια διαφορετική θεραπευτική δραστηριότητα που έχει ενδιαφέρον για τους μαθητές του μαθήματος PERMIND είναι η διοργάνωση, την άνοιξη, μιας έκθεσης ποικιλίας καλλιεργειών του κήπου μας, σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης. Της ανάπτυξης που κατέστη δυνατή χάρη στους μαθητές. Η έκθεση μπορεί να διοργανωθεί στο θερμοκήπιο ή σε όποιο άλλο μέρος είναι κατάλληλο.

Για την έκθεση οι συμμετέχοντες πρέπει να επιλέξουν τα αγαπημένα τους λαχανικά και να παρατηρήσουν τα διαφορετικά στάδια των φυτών που έχουν επιλέξει, προκειμένου να τα παρουσιάσουν καλλιτεχνικά και να τα αναλύσουν, περιγράφοντας τα στάδιά τους με τη σωστή σειρά. Αυτή η εργασία είναι καλή προκειμένου να επεξεργαστούν την έννοια του κύκλου (Εικόνες VI. 39). Για παράδειγμα, αν επιλέξουν το παντζάρι, εκθέτουν το φιντάνι στο μέγεθος που έχει όταν βρίσκεται στο θερμοκήπιο, το φυτό με τη μεγαλωμένη ρίζα του, το ανθισμένο φυτό και τέλος το φυτό με τους σπόρους του.

Εικόνα VI. 39. – Έκθεση δειγμάτων του κύκλου ζωής διάφορων λαχανικών

Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι να παρατηρήσουμε τον κύκλο ζωής, τη βιοποικιλότητα των φυτών που έχουμε στον κήπο μας και την ποικιλία των σπόρων που μπορούμε να αποκτήσουμε. Η έκθεση αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να δείξουμε στους συνεργάτες και στους επισκέπτες του προγράμματος τις διαφορετικές εργασίες που κάνουμε στο κέντρο, να καταστήσουμε ορατή τη δουλειά που κάνουν οι άνθρωποι με ψυχικές ασθένειες καθώς και τις δυνατότητες που έχουν.

VI.7. Εμπορία των προϊόντων μας

Κάθε μέρα ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να τρέφονται πιο υγιεινά, να έχουν μια άμεση σχέση με τους ανθρώπους που παράγουν την τροφή, να έχουν περιβαλλοντική και κοινωνική συνείδηση και ως καταναλωτές να αποκτήσουν μια ενεργή στάση απέναντι στην αγρο-οικολογία εν γένει και ειδικότερα στην περμακουλτούρα.

Μπορούμε να δρομολογήσουμε την πώληση λαχανικών, λουλουδιών, αρωματικών φυτών και καρπών που έχουν καλλιεργηθεί με τη μέθοδο της περμακουλτούρας, μέσω διάφορων αυτοσχέδιων, σύντομων καναλιών κατανομής, όπως μια αγορά λαχανικών που βρίσκεται στο κέντρο, με πιστούς συνεργάτες που έρχονται να συλλέξουν και να αγοράσουν βιολογικά κουτιά (Εικόνες VI. 40).

Εικόνες  VI. 40. – Εικόνες της αγοράς λαχανικών του προγράμματος

Όταν φτιάχνουμε τα βιολογικά κουτιά διδάσκουμε τους μαθητές την κατανομή των βρώσιμων προϊόντων. Στον πάτο του κουτιού τοποθετούμε τα βαρύτερα λαχανικά, για παράδειγμα τα παντζάρια, τα πράσα, τα καρότα, τα κρεμμύδια, τα κολοκυθάκια, τις γογγυλοκράμβες κτλ. (Εικόνες VI.41).

Εικόνες VI. 41. – Τοποθέτηση των βαρύτερων προϊόντων στον πάτο των βιολογικών κουτιών

Πάνω από τα βαρύτερα προϊόντα τοποθετούμε τα μικρότερα, όπως τις πιπεριές, τις μελιτζάνες, τα μπρόκολα κτλ. Μετά τοποθετούμε ματσάκια σέσκουλων, σπανακιού, μαϊντανού, κόλιανδρου κτλ. Και τελειώνουμε τοποθετώντας τα μαρούλια και τα πιο ευαίσθητα προϊόντα όπως τα βρώσιμα λουλούδια.

Φτιάχνοντας τα βιολογικά κουτιά με αυτό τον τρόπο κινητοποιούμε την οργάνωση των συμμετεχόντων και την προσοχή τους σε εργασίες που απαιτούν ευγενικό χειρισμό, ενώ ενθαρρύνουμε τη δημιουργικότητά τους κατά την κατανομή των κουτιών (Εικόνες VI. 42).

Εικόνες V. 42. – Τελευταία στάδια στο φτιάξιμο των βιολογικών κουτιών

Οι άνθρωποι μπορούν να πουλήσουν τα κουτιά επιλέγοντας το ενδεχόμενο να έχουν ένα σταθερό εβδομαδιαίο κουτί, το οποίο επεξεργάζονται οι άνθρωποι που συμμετέχουν στο πρόγραμμα βάσει της εβδομαδιαίας παραγωγής των βρώσιμων κήπων και δασόκηπών μας, εφόσον έχει συμφωνηθεί εκ των προτέρων μια τιμή που διατηρείται σε βάθος χρόνου. Υπάρχει και η επιλογή αγοράς κουτιών με προϊόντα της επιλογής τους που έχουν διαφορετικές και υψηλότερες τιμές ή η επιλογή αγοράς μόνο συγκεκριμένων προϊόντων.

Βάσει της εμπειρίας μας από την πώληση βιολογικών κουτιών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πιο βολική επιλογή προκειμένου να έχουμε ένα σταθερό και επικερδές πρόγραμμα είναι η επιλογή του σταθερού κουτιού που εξαρτάται από την παραγωγή και τη συγκομιδή κάθε εβδομάδας, με μια καθορισμένη τιμή που διατηρείται σε βάθος χρόνου και με πιστούς συνεργάτες που αγοράζουν τα κουτιά μια φορά την εβδομάδα ή βδομάδα παρά βδομάδα (Εικόνα VI. 43).

Εικόνα VI. 43. – Ολοκληρωμένα βιολογικά κουτιά, έτοιμα για παραλαβή

Με αυτό το σύστημα μπορούμε να κάνουμε επίσης τους συνεργάτες του προγράμματος να καταλάβουν ότι τα κουτιά δεν προετοιμάζονται βάσει της ζήτησής τους, αλλά σύμφωνα με αυτά που μας προσφέρει ο κήπος μας αναλόγως της εποχής του χρόνου και τον σχεδιασμό των καλλιεργειών. Αυτό επιτρέπει στους συνεργάτες να συμμετέχουν σε μια διαδικασία συνεχούς μάθησης ανακαλύπτοντας νέα λαχανικά και φρούτα, αποκτώντας μια ισορροπημένη διατροφή με την κατάλληλη διατροφική ποικιλία (Εικόνα VI.44).

Εικόνα VI.44.- Προϊόντα ενός βιολογικού κουτιού στο σπίτι ενός συνεργάτη

Στην περίπτωσή μας οι συνεργάτες λαμβάνουν παραπάνω από εκατό βρώσιμα και αρωματικά φυτά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου από παραπάνω από 300 ποικιλίες που παράγονται στους βρώσιμους κήπους μας και δασόκηπούς μας.

Η πώληση των κουτιών στην αγορά λαχανικών μας αποτελεί επίσης μια εξαιρετική ευκαιρία να ενημερωθούν οι συνεργάτες σχετικά με τα χωράφια λουλουδιών και αρωματικών φυτών, τοποθετώντας ενημερωτικά φυλλάδια σε ένα τμήμα της αγοράς, με πληροφορίες σχετικά με αυτά που περιλαμβάνονται στα κουτιά της βδομάδας (Εικόνες VI. 45). Οι συμμετέχοντες του προγράμματος μπορούν να σχεδιάσουν αυτά τα ενημερωτικά φυλλάδια με καλλιτεχνικό τρόπο με τη βοήθεια των εκπαιδευτών.

Εικόνες VI. 45. – Ενημερωτικά φυλλάδια για τα λουλούδια και τα αρωματικά φυτά στην αγορά λαχανικών μας

Η ώρα της πώλησης των βιολογικών κουτιών αποτελεί επίσης ευκαιρία για τη διεξαγωγή μιας ενδιαφέρουσας ενεργειακής ανταλλαγής.

Όταν ο συνεργάτης έρχεται για να παραλάβει το βιολογικό κουτί του, κουβαλά ένα άδειο κουτί και έναν γεμάτο κουβά από το σπίτι του. Ο κουβάς, τον οποίο θα αφήσουμε στη φάρμα, είναι γεμάτος με οργανικά απόβλητα που παράχθηκαν στο σπίτι του την εβδομάδα που πέρασε. Το άδειο κουτί είναι αυτό που παρέλαβε την προηγούμενη εβδομάδα με λαχανικά, φρούτα, αρωματικά φυτά και λουλούδια, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από την οικογένεια του συνεργάτη κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.

Η ενεργειακή ανταλλαγή γίνεται όταν ο συνεργάτης φεύγει από τη φάρμα με ένα γεμάτο κουτί και έναν άδειο κουβά. Το κουτί είναι γεμάτο με λαχανικά, φρούτα, αρωματικά φυτά και λουλούδια για την κατανάλωση της οικογένειας και ο κουβάς είναι άδειος για τα οργανικά απόβλητα που θα παραχθούν αυτή την εβδομάδα.

Αποτελεί μια ενδιαφέρουσα ενεργειακή ανταλλαγή,  δεδομένου ότι κλείνει ένας ενεργειακός κύκλος μεταξύ τροφής και διαχείρισης οργανικών αποβλήτων.

Αν εκείνη την εβδομάδα έχουμε πλεόνασμα λαχανικών και φρούτων, μπορούμε να το πουλήσουμε σε εμπόρους βιολογικών προϊόντων από αγορές γεωργών, σε τοπικά καταστήματα, σε ομάδες ανθρώπων που αγοράζουν κατευθείαν από τους παραγωγούς, σε εστιατόρια slowfood, σε εστιατόρια ξενοδοχείων, σε σχολικές καντίνες που υποστηρίζουν την υγιεινή διατροφή με την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων κτλ. Με αυτόν τον τρόπο ενδυναμώνουμε την ιδέα του δικτύου τοπικής ανάπτυξης.

Στην περίπτωσή μας υπάρχει μια προστιθέμενη αξία, η οποία προκύπτει από την κοινωνική διάσταση του κέντρου θεραπείας και αποκατάστασης ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες: η αξία των ανθρώπων με τους οποίους μοιραζόμαστε τη γνώση.

VI.8. Σύνοψη

Μαζί με τη χαρά της καλλιέργειας λαχανικών, απολαμβάνουμε την απόκτηση των δικών μας σπόρων και παρατηρούμε πώς ο κύκλος ανάπτυξης κάθε ποικιλίας διεξάγεται κοιτώντας τον τρόπο με τον οποίο τα φυτά ξεπετάγονται, ανθίζουν, αναπαράγονται και παράγουν σπόρους. Αποτελεί επίσης χαρά το να διαθέτουμε μεγάλη βιοποικιλότητα φυτών και ζώων που εξασφαλίζει και εμπλουτίζει τη ζωή στον πλανήτη μας, ώστε οι μελλοντικές γενιές να μπορούν επίσης να τον απολαύσουν (Εικόνες VI. 46).

Τα διαφορετικά στάδια σποράς, συντήρησης και συγκομιδής μας προσφέρουν μια υπέροχη ευκαιρία να θυμηθούμε πώς είναι να ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος, να αισθανθούμε ότι πραγματικά είμαστε μέρος του περιβάλλοντος. Φυσικά αυτό επίσης σημαίνει ότι πρέπει να σεβόμαστε και να δεχόμαστε τη φύση μας μέσα στο φυσικό σύστημα του κύκλου ζωής, αποδεχόμενοι τον φυσικό ρυθμό όλων των πραγμάτων. Αυτό που μπορεί να μοιάζει ταλαιπωρία, μπορεί να αποδειχτεί σημαντικό πλεονέκτημα (για παράδειγμα, τα ζιζάνια μπορεί να φαίνονται βλαβερά με την πρώτη ματιά, όμως δεν είναι και τόσο πολύ τελικά).